Σε πάρα πολλούς από εμάς, η ετυμολογία της περιοχής μας σίγουρα μάς έχει προβληματίσει.

Ίσως αρκετοί να έχουν ήδη επιχειρήσει να δώσουν κάποια δική τους λογική, φαινομενικά, ερμηνεία.

 

Στο link Γεωγραφία και Ιστορία της Βερβερόντας δίνονται οι εκδοχές της ονομασίας της περιοχής μας, της Βερβερόντας.

 

Οπότε, εδώ θα ασχοληθούμε με την ετυμολογία της ονομασίας Πόρτο-Χέλι.

Τα στοιχεία που παρατίθενται σταχυολογήθηκαν από τα βιβλία του Ιωάννη Ησαΐα τα οποία αναφέροντα στο τέλος. Οι αναγνώστες, και ιδιαίτερα οι νέοι, ενθαρρύνονται να τα διαβάσουν για να μάθουν πραγματικά πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για την ιστορία, αρχαία και νεώτερη, του τόπου αυτού.

 

Πάντως, όπως γράφει και ο τίτλος αυτής της σελίδας, ήδη οι περισσότεροι θα έχετε καταλάβει ότι, η ονομασία ΔΕΝ έχει καμία απολύτως σχέση με το χέλι, δηλαδή το γνωστό ψάρι της τάξης εγχελυόμορφα (Anguilliformes), μία ερμηνεία στην οποία αρκετοί, λόγω, ίσως, της θάλασσας, του κλειστού κόλπου, πιθανώς να πήγε το μυαλό τους.

 

Πράγματι, η λέξη Χέλι προέρχεται απευθείας από την Αρχαία Ελλάδα και φτάνει πάρα πολύ παλιά, δηλαδή κάπου στο 1000 π.Χ., με άλλα λόγια 3.000 χρόνια πριν!

 

 

Η αρχαία πόλη Αλιάς

 

Απέναντι από το σημερινό χωριό του Πορτοχελίου, (στα δεξιά του δρόμου προς την Κόστα, στο δρόμο προς τη Χινίτσα, στη θέση Μπουζαίικα), υπάρχουν τα ερείπια της αρχαίας πόλης των Αλιέων, δηλαδή, της πόλης με το αρχαίο όνομα Αλιάς, ή Αλιάδας, ή Αλίκης.

 

Υπάρχουν ενδείξεις ότι, η περιοχή αυτή κατοικείται από την προϊστορική περίοδο (δηλαδή πριν αρχίσει η Ιστορία, με την έννοια της ιστορικής καταγραφής γεγονότων).

 

Σήμερα, με την άνοδο του ύψους των νερών των θαλασσών, πιστεύεται ότι, μέρος της αρχαίας πόλης των Αλιέων είναι βυθισμένο μέσα στον κόλπο του Πορτοχελίου (π.χ. τα τείχη, το λιμάνι και ο αρχαίος ναός του Απόλλωνα), ενώ τα αρχαία ερείπια στην ξηρά (π.χ. η ερειπωμένη ακρόπολη) είναι μόνο ένα μέρος της αρχαίας πόλης της Αλιάδας.

 

Το όνομα Αλιάς προέρχεται από την αλιεία γιατί οι κάτοικοι της περιοχής αυτής, κατά την αρχαία περίοδο, ασχολούνταν με την αλιεία.

Επίσης, εκτός από αλυκές, δραστηριοποιούνταν και στη συλλογή ειδικών κοχυλιών από τα οποία παρήγαγαν πορφύρα, μια χρωστική για να βάφουν υφάσματα, καθώς και με τη βαφή υφασμάτων σε πορφυροβαφεία (δραστηριότητα που υπήρχε στην Αλιάδα, αλλά τα πιο πολλά βαφεία ήταν στην πόλη της Ερμιόνης).

Επ’ αυτού, πρέπει να σημειωθεί ότι, ο Δήμος Κρανιδίου, πολλές φορές έχει φέρει το κοχύλι στο λογότυπό του, ως σύμβολό του, και αυτό οφείλεται ευθέως στην πανάρχαια αυτή δραστηριότητα της περιοχής της Αλιάδας. 

Συγκεκριμένα, ο αρχαιολόγος Π. Ευστρατιάδης, το 1871, εισηγήθηκε (και καθιερώθηκε με Βασιλικό Διάταγμα το ίδιο έτος) η σφραγίδα του Δήμου Κρανιδίου να φέρει στο κέντρο του κοχύλι, υιοθετώντας, δηλαδή, ως χαρακτηριστικό έμβλημα για το Κρανίδι την αλίευση της πορφύρας, η οποία γινόταν στην αρχαία Αλιάδα, και επάνω και κάτω δύο δελφίνια, δεικνύοντας τη γειτνίαση του Κρανιδίου με τη θάλασσα (σε Πόρτο Χέλι και Κοιλάδα), ενώ το κλαδί της ελιάς από κάτω (καθαρό αρχαιοελληνικό σύμβολο της ειρήνης) χαρακτηρίζει διαχρονικά, λόγω του γνωστού εξαιρετικού ελαιολάδου, το Κρανίδι. 

 

Στις ανασκαφές στην περιοχή (που έγιναν το 1962) έχει βρεθεί και ελαιοτριβείο που σημαίνει ότι, η παραγωγή ελαιολάδου ήταν γνωστή από τότε στην αρχαία Αλιάδα.

 

 

Κατά την αρχαιότητα

 

Υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα που δείχνουν ότι, η περιοχή της Αλιάδας κατοικείται από την Προϊστορική περίοδο, την Πρωτοελλαδική Εποχή (3^η χιλιετία π.Χ.), τη Γεωμετρική (1100-776 π.χ.) και την Αρχαϊκή περίοδο (700-490 π.Χ.).

 

Η πόλη λειτουργούσε ως βοηθητικό λιμάνι της Ερμιόνης.

Έτσι, τον 7^ο π.Χ. αιώνα κατασκευάζεται ισχυρός οχυρωματικός περίβολος από πηλό γύρω από την Ακρόπολη της πόλης των Αλιέων.

Τον 6^ο π.Χ. αιώνα κατασκευάζεται καλύτερης ποιότητα τείχος (με πλίνθους και ξύλα) αλλά καταστρέφεται από το Άργος το 580 π.Χ. μαζί με το ιερό του Απόλλωνα (το οποίο είναι σήμερα κάτω από το νερό της θάλασσας).

 

Η περιοχή της Αλιάδας εποικίστηκε, με την άδεια των Ερμιονέων, από Τιρύνθιους πρόσφυγες μετά την εκδίωξή τους από τους Αργείους από την Τίρυνθα το 468 π.Χ.

Ο εποικισμός αυτός από τους νέους κατοίκους της Αλιάδας, τους λεγόμενους Αλιείς εκ Τίρυνθας, αποτελεί πολύ σημαντικό γεγονός γιατί συντελεί ευθέως στη μεγάλη ανάπτυξη της περιοχής.

Έτσι, αν και ο μεγάλος οικιστικός, πολιτικός και εμπορικός πόλος της περιοχής ήταν πάντοτε η Ερμιόνη, η Αλιάδα γνώρισε πολύ μεγάλη ανάπτυξη κυρίως κατά τον 4^ο αιώνα π.Χ.

Κατά την περίοδο της ακμής της, η πόλη των Αλιέων, που υπάρχει ως κράτος των Αλιέων έως τις αρχές του 3^ου αιώνα π.Χ. και κόβει ακόμα και δικό της νόμισμα, είχε περίπου 500 κατοικίες και 2.500 κατοίκους που ζούσαν σε μία περιτειχισμένη, με οχυρωματικό τείχος, έκταση 180 στρεμμάτων, ενώ προς τα δυτικά, στην πλευρά της θάλασσας, είχε κατασκευαστεί τεχνητό λιμάνι.

 

Το 303 π.Χ. οι ντόπιοι κάτοικοι, συνεργώντας με το Μακεδόνα Δημήτριο τον Πολιορκητή, εκδιώκουν τους Τιρύνθιους οι οποίοι εγκαταλείπουν μαζικά και οριστικά την πόλη.

 

Και το 279 π.Χ. η πόλη της Αλιάδας καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς από επιδρομή των Σπαρτιατών υπό τον Κλεώνυμο, δευτερότοκο γιό του βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη Β, οπότε σταματάει, ουσιαστικά (και οριστικά), η περίοδος της αρχαίας ανάπτυξης.

 

Ο Παυσανίας ο περιηγητής επισκέφτηκε την περιοχή το 166 π.Χ. και την ονομάζει, στα κείμενά του, ως Αλίκη.

Την περιοχή καταγράφουν και οι Ηρόδοτος, Στράβωνας, Ξενοφώντας, Θουκιδίδης και Διόδωρος ο Σικελιώτης με διάφορα ονόματα, όπως Αλία, Αλιάδα γη, Αλιές και συχνότερα ως Αλιείς.

Σε στήλες του ιερού της Επιδαύρου, οι κάτοικοι φέρουν το επιθετικό πρόθεμα (της εθνικής καταγωγής τους) Αλικός.

 

 

Στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας

 

Δεν υπάρχουν  ιστορικές μαρτυρίες για την περιοχή του Πορτοχελίου από τον 7^ο αιώνα μ.Χ. μέχρι την προεπαναστατική περίοδο της Επανάστασης του 1821. Από κάποια αρχαιολογικά ευρήματα συνάγεται ότι, πιθανόν να υπήρχε κάποια μικρή εγκατάσταση κατά την παλαιοχριστιανική εποχή στην περιοχή.

 

Ο οικισμός του Πορτοχελίου εκεί που βρίσκεται και σήμερα, υπάρχει πριν από το 1790. 

Στο Πορτοχέλι είχαν αρχικά τις αποθήκες τους καπεταναίοι από το Κρανίδι.

Τότε χτίζεται και ο ναός της Ευαγγελίστριας.

 

Τα πιο σημαντικά χρονικά σημεία του Πορτοχελίου κατά το 19ο αιώνα είναι τα εξής:

 

Το 1860 εγκαθίσταται το Υγειονομείο και το Τελωνείο, που μέχρι τότε βρίσκονταν στην Κοιλάδα.

 

Στην πρώτη καταγραφή των οικισμών του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους μετά την απελευθέρωση από την Τουρκοκρατία με την Επανάσταση του 1821, η περιοχή του σημερινού Πορτοχελίου αναφέρεται επίσημα ως Λιμάνι Χελίου (και όχι ως οικισμός) που ανήκει στο Δήμο Μάσητος (Κρανιδίου), ενώ ως οικισμός αναφέρεται το νησάκι της Χηνίτσας.

 

Το 1845 όπως και το 1864 το Πορτοχέλι καταγράφεται ως οικισμός του Δήμου Κρανιδίου.

 

Το 1869 καταγράφεται επίσημα η Ενορία της Ευαγγελίστριας Πορτοχελίου, με πρώτο ιερέα τον Δημήτριο Ιωάννου Ρομπότη.

 

Το 1886 το Πορτοχέλι έχει 50 σπίτια και 120 κατοίκους.

 

Σήμερα το Πόρτο Χέλι έχει 1.913 κατοίκους.

 

 

Τι σημαίνει Πόρτο Χέλι;

 

Είναι προφανές ότι, η λέξη Πόρτο είναι μετάφραση του Λατινικού Porto (port στα Αγγλικά), που σημαίνει λιμάνι.

 

Οπότε, τίθεται το ερώτημα, τι σχέση έχει η αρχαία ονομασία της περιοχής, Αλιάς, με το σημερινό (από την εποχή της σύστασης του νέου Ελληνικού Κράτους) Χέλι;

 

Η απάντηση είναι πολύ απλή και, τελικά, προφανής:

 

Η λέξη Αλιάς, όπως και η λέξη αλιεία και οι παραγόμενες από αυτήν λέξεις αλιευτικό, αλιεύς, αλιεύω, πριν την καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος το 1983,  όλες έπαιρναν δασεία στο πρώτο φωνήεν της λέξης, στο γράμμα Α.

 

Οι λέξεις που το πρώτο φωνήεν τους έπαιρνε δασεία, είχαν μία πιο δασιά προφορά. Για το λόγο αυτό, όλες αυτές οι λέξεις, στα Αγγλικά αρχίζουν από το H. Ας δούμε μερικά πολύ γνωστά παραδείγματα:

Ύδρα, Hydra

Ελλάς, Hellas

Ερμιόνη, Hermioni

Ήλιος, Helios

 

Έτσι, και η λέξη Αλιείς (που στο Α έπαιρνε δασεία), έγινε (προφέρονταν ως) Χαλιείς.

 

Στη συνέχεια, το Χαλιείς έγινε Χελιείς (δηλαδή το α άλλαξε σε ε)

 

Και τελικά το Χέλιον έγινε Χέλι.

 

Για το λόγο αυτό, το Πόρτο Χέλι στα Αγγλικά ΔΕΝ πρέπει να γράφεται με Ch (π.χ. Cheli) αλλά με Η, δηλαδή Porto Heli.

 

Από τα παραπάνω γίνεται ξεκάθαρο ότι, η ονομασία του Πορτοχελίου είναι 100% Ελληνική και αποδεικνύει την πολύ μεγάλη ιστορία που έχει ο τόπος αυτός, μία ιστορία που φτάνει στις 3 χιλιετίες και η οποία διατηρείται ολοζώντανη μέσω του σημερινού ονόματος "Πόρτο Χέλι".

 

 

Βιβλιογραφία

 

Ι.Α. Ησαΐα, Η Ιστορία του Κρανιδίου και των Κοινοτήτων Πορτοχελίου, Διδύμων, Φούρνων, Κοιλάδας, Έκδοση Δήμου Εμριονίδας, Αθήνα 2013, σελ. 32-50, 54-75, 417-436.

 

Ι.Α. Ησαΐα, Τα Νομίσματα της Αρχαίας Ερμιόνης και της Αρχαίας Πόλης των Αλιέων, Έκδοση Δήμου Ερμιονίδας, Αθήνα 2013, σελ. 26-30, 101-136.